In de weken voor de verschijning van mijn roman Het einde van de eeuwigheid plaats ik elke dag een stukje over de totstandkoming ervan. Dit is het vijftiende stukje.
15.
De taal verandert (7) – Nog dit
Doordat hij tijdelijk zonder internet zat, was de bevriende schrijver Ed Schilders de laatste die op mijn mail reageerde. Ed heeft een lange carrière als schrijver en medewerker aan kranten en tijdschriften. Uit zijn boeken springen er voor mij twee uit: Vergeten boeken (1986) en Moordhoek (1988). Een van de onderwerpen waarover hij meermaals publiceerde, was het inbinden van boeken in menselijke huid. Zo was er in de negentiende eeuw een vrouw die haar minnaar smeekte na haar dood zijn lievelingsboek een omslag te geven dat gemaakt was van haar huid. Zo zou ze ook na haar dood door zijn handen gekoesterd worden.
Ed schreef het volgende:
Hallo Jasper,
even een wat vertraagde schriftelijke reactie.
Momenteel ben ik een bloemlezing aan het afronden met citaten waarin het gaat over boeken die gebonden zijn in de huid van een mens. Op zich al een heikel onderwerp. Sinds enige jaren is er een wetenschappelijke testmethode die de aard van het leder met zekerheid kan identificeren. Een 19de-eeuws boek in de bibliotheek van de universiteit van Harvard bleek inderdaad in de huid van een mens te zijn gebonden . Toen Harvard dat bekendmaakte, kwamen er nogal wat geschokte reacties. Dat is op zichzelf niet vreemd en niet erg, maar sommigen die deze manier van binden ongepast vonden, eisten dat het boek alsnog ter aarde zou worden besteld. Dit staat dus gelijk met vernietiging van een bijzonder cultureel erfstuk, vervaardigd in een tijd waarin de ideeën over het onderhavige onderwerp radicaal verschilden met moderne opvattingen.
Ook de Koninklijke Bibliotheek in Brussel heeft een zogenaamde antropodermische boekband. In een documentaire daarover (Canvas, 2020) ziet de conservator de bui al in de verte hangen. Ook hij vindt het wat ‘luguber’, maar stelt dan trefzeker: “Het is een deel van de geschiedenis. Je mag de huidige normen niet projecteren op het verleden. Het boek maakt daar nu eenmaal deel van uit en je kan de geschiedenis niet vervalsen.”
Tijdens het vertalen van citaten en de redactie van de bloemlezing rees ook bij mij de vraag wat ik moest doen met citaten waarin het de huid betreft van ‘mensen van kleur’. Daarin wordt namelijk ook gerept van de huid van ‘een neger’ of ‘een negerin’. Ik heb die nu zo beladen woorden laten staan, want ze staan in de originele teksten en die mag ik dus niet vervalsen.
Een en ander is ook van toepassing op jouw ‘probleem’. Jij gebruikt samenstellingen met ‘neger’ als onderdeel van het indertijd gangbare woordgebruik. Als je dat onder druk van de moderne hang naar correctheid zou aanpassen, zou ook jij jouw oprechte en verantwoorde verhaal vervalsen. Ook taalgebruik is immers een ‘deel van de geschiedenis’.
Succes en een hartelijke groet,
Ed
In een later bericht voegde hij eraan toe:
Ik kreeg juist vandaag een mail van mijn goede vriend Ewoud Sanders. Eind mei verschijnt zijn boek ‘Het n-woord’, en dat is de n van neger. Zie de tekst en de link. Het zal je sterken in ons gelijk.
De verschijning van “Het n-woord’ komt voor mij te laat. En ik weet niet of Eds bericht me nog langer sterkt in mijn gelijk. Daar moet ik het later met hem over hebben.
Ik ben het met hem eens als hij schrijft: ‘Ik heb die nu zo beladen woorden laten staan, want ze staan in de originele teksten en die mag ik dus niet vervalsen.’ Hij schrijft ook: ‘Jij gebruikt samenstellingen met ‘neger’ als onderdeel van het indertijd gangbare woordgebruik. Als je dat onder druk van de moderne hang naar correctheid zou aanpassen, zou ook jij jouw oprechte en verantwoorde verhaal vervalsen.’ Het is waar: het woord neger kan soms niet vervangen worden, om historische, inhoudelijke of literairtechnische redenen. Bijvoorbeeld in een citaat. Maar ik vind niet dat de passages in Het einde van de eeuwigheid veranderd of vervalst zijn doordat ik neger- verving door zwart. In Het geheim van het verboden bos gebruikte de schrijver de woorden blank, wit, neger en zwart door elkaar. Ze waren voor hem synoniem. Ze zijn nog steeds synoniem, zij het dat één van die woorden een andere gevoelswaarde heeft gekregen. Wanneer ik de keuze heb, gebruik ik voortaan zwart.
Foto: omslag van een boek van Ed Schilders.