Geplaatst op 14 oktober 2008

Ik heb met Wijnand afgesproken in een fabriekshal waar een gelegenheidstentoonstelling is ingericht. Hij is aanwezig met twaalf foto’s. De reden waarom ik die graag wil zien, schuilt in het feit dat ik Wijnands vroege werk niet ken, met name de foto’s die in de Jurgensperiode zijn ontstaan. Die periode viel tussen begin 1978 en eind 1982 en de kunstenaar zelf beschouwt ze als een hoogtepunt.

Ik loop naar binnen en heb de kunstenaar snel gevonden. We lopen langs de wanden waaraan zijn werken hangen en terwijl achter en opzij van ons kunstenaars bezig zijn in de goed verwarmte expositieruimte “te scheppen”, legt Wijnand me een en ander over zijn vroege foto’s uit. We staan stil en kijken naar een van de meters grote foto’s : een betegelde ruimte. In de hoek staat een vrouw. Ze lijkt zich onzichtbaar te willen maken. Een andere, geüniformeerde vrouw kijkt over haar schouder naar haar om. Daarbij kijkt ze tegelijk naar een gat in de muur waar de kop van een politieman zichtbaar is, van gestapo-achtig signatuur. In een wasbak staat een mensenhoofd. Opzij van de vrouwelijke politieagent staat een onderdeel van een röntgenapparaat. Het geheel ademt een dreigende, sinistere sfeer, alsof we in de martelkamer van de Duitse kamparts Mengele zijn beland.

Een andere foto toont een tafel waarop als op een sectietafel een naakt vrouwelijk model ligt. De muren zijn gehavend, pleisterwerk laat los. De vloer is smerig en bedekt met een onherkenbare substantie. Er hangen jassen naast elkaar, er steekt een been achter een kast uit, en het geheel baadt in een onbestemd blauw licht. Een andere foto laat een rottende varkenskop op een golfplaten dak zien dat rondom met poeder blauw is gemaakt. Het is de desolaatheid ten top. Warmte en menselijkheid zijn kundig weggezeefd. Die kundigheid bestaat uit een afgewogen gebruik van licht, inrichting van de ruimte en een geraffineerde aanwending van allerlei hulpmiddelen. ‘Deze foto is niet gemaakt met vaseline op de lens, zoals vakbroeders dachten. Nee, alles is echt. Die rook in de ruimte was echt. Ik moest met een gasmasker op fotograferen.’ Wijnand is een meester in het scheppen van ontluisterende illusies.

Een gelijkaardige sfeer bezitten de meeste andere foto’s. De onderwerpen en de uitwerking daarvan zijn uniek, al doen ze af en toe aan Armando denken. Beide kunstenaars zijn op dezelfde manier met de oorlog en hun ‘oorlogsverleden’ aan de slag gegaan. Beiden moesten uitbeelden om de gruwelen van zich af te kunnen zetten. ‘Ken je The nightporter van Liliana Cavani? Die atmosfeer wilde ik vastleggen. De donkere kant van de mens fascineert me.’ Ook Visconti hoort tot zijn favoriete filmers.

Bij de ensceneringen die hier gefotografeerd zijn, ontdekken we levende modellen. Later, zo vertelt Wijnand, moest hij met poppen werken omdat de gebruikelijke modellen weiegerden in zijn ensceneringen te poseren. Het was te gruwelijk. Dat is de reden dat hij poppen ging verzamelen. Hoewel: ook op deze foto’s  treffen we al poppenledematen aan.

We lopen langs de foto’s. Ik zeg ik dat de algemene indruk die de foto’s bij me achterlaten, er een is van grote desolaatheid. Hij knikt. ‘De toeschouwers en critici zijn nu aan mijn foto’s gewend. Dat was vijfentwintig jaar wel anders. Veel mensen vonden me te extreem. Ik werd ook van een fascinatie door het fascisme beschuldigd. “Kijk daar!” werd er geroepen. “Een Duitse helm, schrikdraad, een zweep en laars. Fascistische attributen! Fascisme!” En toch werd die foto door het Bonnefanten Museum aangekocht. Vooral ouderen die de oorlog bewust hadden meegemaakt, waren onder de indruk van mijn werk. Ik trof de sfeer. Ik raakte de kern. Joodse leden van jury’s vonden het prachtig.’ Ik ben het met hem eens. Het tegendeel van waarvan hij ooit werd beschuldigd, vindt op deze foto’s plaats. Ze verheerlijken niet de onmenselijkheid en wreedheid van het fascisme. Ze klagen aan.

‘Toen ik begon, was de grafiek zo bescheten dat ik dacht: ik zal ze eens iets laten meemaken. Het is tijd voor maffe excessen, van klappen en striemen. Niet dat ik daadwerkelijk agressief  was. Van geweld heb ik nooit iets moeten hebben. Maar er moest wel eindelijk iets gebeuren. Het was zo braaf in die tijd. Ik was daar kotsmisselijk van. Dat bepaalde figuren op een troon gezet werden, met het werk dat ze maakten! Hoe is dat mogelijk, vroeg ik me af.’

We lopen verder. ‘Twintig, vijfentwintig jaar geleden was dit werk spraakmakend,’ zegt hij met enige spijt in zijn stem. Alsof zijn tijd voorbij zou zijn. Ik zou daar toch geen vermogen om durven verwedden. ‘Maar ik ga door tot ik erbij neerval. Ik stop nooit.’

‘Zijn deze foto’s, uit je Jurgensperiode, het werk van de eerste belangrijke periode in leven als kunstenaar?’
‘Nee nee. Voor ik de ensceneringen maakte voor deze foto’s in de lege Jurgensfabriek had ik een atelier in een pakhuis. Niet ver van de brug over het kanaal, de brug van de Oude Bosscheweg, stond vroeger een hoog, somber, zwart geschilderd pakhuis. Dat was het begin. Toen was ik nog heel romantisch.’
‘Romantisch?’
‘Ja. Wat dan? Ik ben zo romantisch dat het de moord steekt.’ Hij zucht. ‘Maar de vos wordt oud. Ik bevind me nu in mijn melancholieke periode.’

 

* Rijksdienst Beeldende Kunst in Den Haag

 

Wijnand van Lieshout – Opleiding en exposities

Opleiding: 1957-1966: Academie in Tilburg
Academie Jan van Eyck in Maastricht
Koninklijk Nationaal Hoger Instituut voor Schone Kunsten te Antwerpen

Enkele belangrijke exposities en aankopen

-1985 De Beyerd Breda – De illusie als werkelijkheid
-1986 De Meervaart Osdorp – Naakt voor de Camera – met o.a. Paul Huf, Erwin Olaf, Sanne           Sannes, Ed. van der Elsken, Hans van Maanen en Paul de Nooijer
-1988 Museum Van Bommel-Van Dam Venlo – Fotografie ’88 – met o.a. Shinkichi Tajiri en   J.C.J. van der Heijden
-1989-1990 : -Internationale expositie door Duitsland – Das konstruierte Bild – München,        Nürnberg, Bremen, Karlsruhe ; met o.a Joel-Peter Witkin, Boyd  Webb,  Cindy Sherman, JeffKoons, William Wegman en Duane Micha1s.
-1990-1992 : -The International Festival of Photography- Houston, Texas, U.SA
-1990 – Nederlandse Fotografie – Gent België Met o.a Paul de Nooijer en Paul den Hollander.
-1990/92/94: -International Photographic Salon of Japan – 3 x op uitnodiging voor reizende     tentoonstelling met deelnemers uit 60 landen door Japan.
-Diverse rijksoverheidsinstellingen, universiteiten, provincie en instituten
-Vincent Price U.S.A.; Bert Hartkamp; Salco tromp Meesters: Suiker Unie Breda
-Prentenkabinet der Rijksuniversiteit Leiden; Rijksaankopen Den Haag;
-Nederlands Fotografie Museum Sittard; Museum Het Kruithuis ‘s-Hertogenbosch;
-Noordbrabants Museum te ‘s-Hertogenbosch; UvT Tilburg; vele andere musea.
-1988: “Rijksaankopen 1987″0 uitgave Rijksdienst Bee]dende Kunst 1988, ‘s-Gravenhage
-1989: “Das konstruierte Bild” Fotografie – arrangiert und inszeniert, Kunstverein München       (Michael Köhler) zur Fotokunst der 80-er Jahre.

In 1999 is de biografie van Wijnand van Lieshout (1940), met bijhorende beschouwing en een uitvoerig documentaire gedeelte toegevoegd aan De geschiedenis van de Nederlandse  fotografie, een lexicon onder redactie van het Prentenkabinet van de Rijksuniversiteit van Leiden.

Adres

Wijnand van Lieshout
Kapelmeesterlaan 727
5049 NK Tilburg
013 4564190